IRIDACEAE

 

IRIDACEAE

Πολυετή ποώδη, συνήθως με βολβό, ριζοκορμό ή ρίζωμα. Φύλλα συνήθως εκπτυσσόμενα το ένα μέσα στο άλλο, ξιφοειδή, περιστασιακά γραμμοειδή, με παράλληλη νεύρωση και βάση κολεόμορφη. Ταξιανθία επάκρια με 1 έως πολλά άνθη, το καθένα περιβάλλεται από 2 αντίθετα βράκτια(σπάθες).  Περιάνθιο πεταλοειδές, 6-μερές, σε 2 σπονδύλους, ο εσωτερικός και ο εξωτερικός όμοιοι ή διαφορετικοί σε μέγεθος και/ή χρώμα, ακτινωτό ή διμερώς συμμετρικό, συνήθως με υπάνθιο σωλήνα. Στήμονες (2 ή)3, αντίθετοι των εξωτερικών τμημάτων του περιανθίου. Ωοθήκη υποφυής, συνήθως 3-χωρη. Στύλος 3-λοβος, με διακλαδώσεις ακέραιες ή διηρημένες, μερικές φορές πεταλοειδείς. Καρπός κάψα.

 

1.	Διακλαδώσεις στύλου πεταλοειδείς.....	2
1α.	Διακλαδώσεις στύλου όχι πεταλοειδείς.....	4
2.	Ωοθήκη μονόχωρη.....Hermodactylus tuberosus
2α.	Ωοθήκη τρίχωρη.....	3
3.	Κύριος βλαστός με ρίζωμα ή βολβό, υπάνθιος σωλήνας υπάρχει…..Iris
3α.	Κύριος βλαστός με κορμό, υπάνθιος σωλήνας απουσιάζει…..Gynandritis
4.	Ταξιανθία όχι σταχυόμορφη.....	5
4α.	Ταξιανθία σταχυόμορφη…..Gladiolus
5.	Υπάνθιο σωλήνας έως 1 εκ., ωοθήκη πάνω από το έδαφος έγκλειστη σε ένα πράσινο βράκτιο και ένα βρακτίδιο, φύλλα 4-αυλακωτά…..Romulea
5α.	Υπάνθιο σωλήνας άνω του 1,5 εκ., ωοθήκη κάτω από το έδαφος, έγκλειστη σε μεμβρανώδη βράκτια και μερικές φορές και σε βρακτίδια, φύλλα επίπεδα ή καναλιόμορφα με λευκή ρίγα…..Crocus

 

Crocus

Κορμοβολβός καλυμμένος από καστανούς χιτώνες. Φύλλα εκφυόμενα μαζί ή μετά τα άνθη,  λίγα, όλα στη βάση, επίπεδα ή αυλακοειδή στην πάνω πλευρά, η βάση τους περιβάλλεται από μεμβρανώδη κολεόμορφα φύλλα. Άνθη 1-αρκετά, εκφυόμενα απ’ευθείας από τον κορμοβολβό με μικρό ποδίσκο ο οποίος μερικές φορές υποβαστάζεται από μεμβρανώδες βράκτιο. Περιγόνιο με λεπτό στελεχοειδή σωλήνα και 6 σχεδόν ισομήκη, λίγο απλωτά μέλη. Στύλος 3-λοβος, στίγματα συχνά διηρημένα περαιτέρω. Ωοθήκη κάτω από το έδαφος, κάψα όμως ανερχόμενη πάνω από το έδαφος κατά την ωρίμανση.

 

1.	Άνθη από Σεπτέμβριο έως Ιανουάριο…..		2
1α.	Άνθη από Ιανουάριο έως Ιούλιο…..		11
2.	Χιτώνες κορμοβολβού σχισμένοι σε οριζόντιους δακτυλίους στη βάση…..		3
2α.	Χιτώνες κορμοβολβού με δίκτυο ινών…..		4
3.	Στύλος με 3 διακλαδώσεις…..biflorus group
	a.	άνθη κίτρινα, άνθηση ανοιξιάτικη…..C.chrysanthus
	aa.	άνθη ιώδη, κυανά, συχνά με χρωματικές γραμμές, άνθηση φθινόπωρο  ή      άνοιξη…..	β
	b.	ανθήρες συνήθως μελανοπορφυροί πριν την διάνοιξη, μερικές φορές εξ’      ολοκλήρου κίτρινοι, άνθηση φθινοπωρινή…..C.biflorus ssp.crewei
	bb.	ανθήρες κίτρινοι, άνθηση ανοιξιάτικη…..C.biflorus
		C.seisumsiana Rucsans 2017..(C.biflorus ssp.nubigena)
		C.ruksansii Zubov 2016..(C.biflorus ssp.nubigena)
		C.vaclavii Rucsans 2013..(C.biflorus ssp.stridii)
3α.	Στύλος με περισσότερες από 3 διακλαδώσεις..(συν.C.speciosus)….C.pulchellus
4.	Ανθήρες και γύρις λευκοί αναχρωματιζόμενοι αργότερα…..		5
4α.	Ανθήρες και γύρις κίτρινοι…..		7
5.	Χιτώνες κορμοβολβού σκληροί και δερματώδεις, διαχωριζόμενοι σε οξείς τριγωνικούς οδόντες στη βάση…..C.laevigatus
5α.	Χιτώνες κορμοβολβού παπυρώδεις, κροσσωτοί στη βάση…..		6
6.	Άνθη κυανοϊώδη, νήματα πυκνά χνοώδη, άνθη ανοικτά και τη νύχτα…..C.tοurnefortii
6α.	Άνθη λευκά-κρεμ, μερικές φορές με φλέβες ή στικτά με πορφυρό, άνθη που κλείνουν με την δύση του Ήλιου…..C.boryi
7.	Εξωτερικοί χιτώνες κορμοβολβού ομαλοί, δερματώδεις, χωρίς ίνες, αλλά χωρίζονται στη βάση σε τραχείς οδόντες…..C.goulimyi
7α.	Εξωτερικοί χιτώνες κορμοβολβού ινώδεις τουλάχιστον εν μέρει και κροσσωτοί στη βάση…..		8
8.	Στύλος βαθειά διηρημένος σε 3 απλές διακλαδώσεις......cartwrighianus group
	a.	διακλαδώσεις στύλου μεγαλύτερες από το 1/2 των τμημάτων του περιανθίου.....C.cartwrightianus φυτά από μεγαλύτερα υψόμετρα στην Κρήτη με λευκωπά εξωτερικά τμήματα περιανθίου.....C.oreocreticus
	aa.	διακλαδώσεις στύλου μικρότερες από το 1/2 των τμημάτων του περιανθίου.....	b
	b.	άνθη λευκά, σπάνια στικτά με ιώδες, φάρυγγας κίτρινος σπάνια λευκός…..C.hadriaticus
	bb.	άνθη ιώδη, φάρυγγας κίτρινος, λευκός ή ιώδης…..C.palasii
8α.	Στύλος διηρημένος σε περισσότερες από 3 διακλαδώσεις, ή μάλλον δυσδιάκριτα διηρημένος, η βαθειά διηρημένος με κάθε διακλάδωση λοβώδη και με  περίγραμμα τριχών…..		9
9.	Φάρυγγας περιανθίου βαθειά κίτρινος, τμήματα λευκά, σπάνια ανοικτώς ιώδη…..C.niveus
9α.	Φάρυγγας περιανθίου ανοικτοκίτρινος, λευκός ή ιώδης, τμήματα λευκά ή πορφυρά, σπάνια λευκά…..		10
10.	Διακλαδώσεις στύλου διηρημένες σε αρκετά λεπτοφυή τμήματα, περιάνθιο συνήθως με αρκετά σκοτεινότερες φλέβες…..C.cancellatus
10α.	Στύλος δυσδιάκριτα και αβαθώς διηρημένος σε περίπου 3 τμήματα, το καθένα απλωτό και με περίγραμμα τριχών…..I.robertianus
11.	Άνθη εξ’ολοκλήρου κίτρινα ή πορτοκαλί, μερικές φορές στικτά με πορφυρό  ή καστανό εξωτερικά…..		12
11α.	Άνθη όχι εξ’ολοκλήρου κίτρινα ή πορτοκαλί αλλά μερικές φορές με κίτρινο φάρυγγα…..		15
12.	Κορμοβολβού χιτώνες ινώδεις…..I.cvijicci
12α.	Κορμοβολβού χιτώνες παπυρώδεις ή δερματώδεις, μερικές φορές σχισμένοι κατά μήκος…..		13
13.	Στύλος διηρημένος σε 6 λεπτοφυείς διακλαδώσεις…..C.olivieri
13α.	Στύλος διηρημένος σε 3 διακλαδώσεις ή δυσδιάκριτα διηρημένος  και απλωτός στην κορυφή…..		14
14.	Κορμοβολβού χιτώνες σχισμένοι σε οριζόντιους δακτυλίους στη βάση, σπάνια διηρημένοι κάθετα, φύλλα 0,5-2,5 χιλ. πλάτους…..biflorus group
14α.	Κορμοβολβού χιτώνες χωρίς δακτύλιο στη βάση, διηρημένοι κάθετα, φύλλα 2,5-4 χιλ. πλάτους…..C.flavus
15.	Βράκτια και βρακτίδια υπάρχουν, ίσα ή σχεδόν ίσα στο μήκος και το πλάτος.....		16
15α.	Βρακτίδια απουσιάζουν ή είναι πολύ μικρότερα ή στενότερα από τα βράκτια.....biflorus group		23
16.	Ανθήρες κρεμ-λευκοί, κορμοβολβού χιτώνες δερματώδεις, χωρίς εμφανή δακτύλιο αλλά διαιρούνται σε τριγωνικούς οδόντες.....C.laevigatus
16α.	Ανθήρες κίτρινοι, κορμοβολβού χιτώνες ινώδεις, παπυρώδεις ή δερματώδεις....		17
17.	Κορμοβολβού χιτώνες με εμφανή μη ινώδη δακτύλιο στην βάση.....biflorus group
17α.	Κορμοβολβού χιτώνες χωρίς  χωρίς εμφανή μη ινωδη δακτύλιο στην βάση.....		18
18.	Φάρυγγας περιανθίου κίτρινος.....		19
18α.	Φάρυγγας περιανθίου λευκός ή ωχροϊώδης.....		20
19.	Άνθη λευκά ή ωχρώς κυανοϊώδη, με προεξέχουσες σκοτεινότερες λωρίδες εξωτερικά.....C.reticulatus
19α.	Άνθη λευκά, ωχρώς ιώδη ή σκούρα ιώδη, μερικές φορές με σκοτεινότερες νευρώσεις ή με εγκάρσιες λωρίδες αλλά ποτέ με προεξέχουσες σκοτεινότερες λωρίδες..(συν.C.athus, C.nivalis, C.georgei)…..C.sieberi Τα συνώνυμα είδη δύσκολα μπορούν να διακριθούν από το C.sieberi
20.	Άνθη έντονα στιγματισμένα με σκοτεινότερες λωρίδες εξωτερικά, κορμοβολβού χιτώνες με πολύ τραχείς ίνες.....C.reticulatus
	Βολβός με μεμβρανώδεις χιτώνες, νηματώδεις-δικτυωτοί, χωρισμένους σε δίσκο στην βάση τους. Φύλλα 4-5, πολύ λεπτά, συνάνθια, άνθη λιλά με σκούρες λωρίδες εξωτερικά, λαιμός λευκός έως ωχρώς κίτρινος, νήματα κίτρινα, ανθήρες κίτρινοι, στύλος με 3 βραχίονες.....C.orphei
20α.	Άνθη χωρίς λωρίδες εξωτερικά, κορμοβολβού χιτώνες με λεπτές ίνες.....		21
21.	Άνθη λευκά ή κρεμ.....C.cvijicii
21α.	Άνθη ιώδη ή βιολετί, σπάνια με λευκά στίγματα με σκούρα ιώδη βάση.....		22
22.	Φύλλα με λευκή κεντρική λωρίδα, κορμοβολβός χωρίς μεγάλο λαιμό.....		23
22α.	Φύλλα χωρίς λευκή κεντρική λωρίδα, κορμοβολβός με μακρύ ινώδη λαιμό.....C.peristericus
23.	Άνθη λευκά με ιώδεις χρωματισμούς στην βάση, σπάνια ενυελώς ωχρο- ή σκούρα ιώδη στην βάση, στύλος λευκός, κορμοβολβός με δυκτιωτό λεπτό ινώδες περίβλημα…..C.novicii
23α.	Άνθη κυανό λεβάντας έως εντελώς κυανό, περιστασιακά με σκοτεινότερες κηλίδες στα τμήματα, στύλος κίτρινος έως πορτοκαλί, κορμοβολβός λεπτώς ινώδης και ρυτιδώδης.....C.veluchensis

 

Gladiolus

Κύριος βλαστός κορμός, χιτώνες με τραχείες ίνες. Θήκες φύλλων 2-4, στη βάση. Φύλλα 1-16 στη βάση, συνήθως ξιφοειδή, του βλαστού βρακτιόμορφα. Άνθη ζυγόμορφα, συνήθως σε μονόπλευρο στάχυ. Βράκτια και βρακτίδια συνήθως μεγάλα, πράσινα. Τμήματα περιανθίου 6 σε 2 σπονδύλους, συχνά λεπτυνόμενα σε όνυχα. Υπάνθιος σωλήνας συνήθως κυρτός, χοανοειδής. Στήμονες συνήθως κυρτοί προς την πάνω πλευρά του περιανθίου. Στύλος νηματοειδής, διακλαδώσεις στίγματος 3, με τριχωτό ή θηλώδες περιθώριο. Καρπός κάψα. Σπέρματα συνήθως με ευρύ πτερύγιο

 

1.	Ανθήρες μεγαλύτεροι από τα νήματα, σπέρματα χωρίς πτερύγια…..G.italicus
1α.	Ανθήρες ίσοι ή μικρότεροι από τα νήματα, σπέρματα με πτερύγιο…...	2
2.	Ταξιανθία πυκνή, υπάνθιος σωλήνας έντονα κυρτός, κατώτερα φύλλα αμβλέα…..G.imbricatus
2α.	Ταξιανθία χαλαρή, υπάνθιος σωλήνα λίγο κυρτός, κατώτερα φύλλα στενεύουν σταδιακά σε οξεία κορυφή…..	3
3.	Ταξιανθία ± δίστιχη, με 3-10(-20) άνθη, μασχαλιαίες διακλαδώσεις συχνά παρούσες	4
3α.	Ταξιανθία εμφανώς μονόπλευρη με όχι περισσότερα από 6 άνθη μασχαλιαίες διακλαδώσεις απουσιάζουν…..G.palustris
4.	Σπέρματα με πτερύγο.....G.illyricus
4α.	Σπέρματα χωρίς πτερύγιο.....G.anatolicus

 

Gynandriris sisyrinchium

Φυτά με βολβό 15-30 χιλ. διαμέτρου, σφαιρικά, που περιβάλλεται από πολυάριθμους χιτώνες, οι εξωτερικοί τραχέως ινώδεις. Φυτό 10-30(-45) εκ. Φύλλα 1-2, με μεγάλη κολεώδη βάση, το ελεύθερο μέρος ελικοειδές, κατακείμενο ή ανιών. Άνθη σε 1-4 συμπαγή κύματα, το καθένα με 1-6 άνθη. Σπάθες 4-6 εκ., μεμβρανώδεις. Περιάνθιο κυανοϊώδες έως πορφυρό, τα εξωτερικά μέρη με κίτρινη ή λευκή κηλίδα. Το Gynandritis mediterranea διαφέρει στο ότι έχει ύψος μόλις 10 εκ., 1 μόνον φύλλο στην βάση και 1 άνθος γκριζοκυανό με κίτρινη κηλίδα στην βάση που περιβάλλεται από λευκωπή ζώνη.

 

Hermodactylus tuberosus (συν.Iris tuberosa)

Ρίζωμα βραχύ, έρπον, κονδυλώδες. Βλαστός 30 εκ. ύψους. Φύλλα στενά 1,5-3 χιλ. πλάτους μεγαλύτερα από τον βλαστό. Άνθος επάκριο με περιγόνιο 4-5 εκ. κιτρινοπράσινο ή υποπράσινο. Ωοθήκη μονόχωρη με στύλο που έχει στίγματα δίχειλα με χείλη βαθειά διηρημένα. Γένος στενά συγγενές με το Iris από το οποίο διαφέρει λόγω της μονόχωρης και όχι τρίχωρης ωοθήκης.

 

Iris

Πόες με βραχύ ή μακρύ ρίζωμα (ή βολβούς). Φυτά με διαμορφωμένο βλαστό. Φύλλα που εκπτύσσονται το ένα μέσα στο άλλο, ως επί το πλείστον στη βάση. Άνθη ακτινόμορφα, συνήθως μεγάλα, σε κυματοειδή ταξιανθία (σπάνια μονήρη). Τμήματα περιανθίου δίμορφα, τα εξωτερικά απλωτά ή κυρτά, τα εσωτερικά όρθια (σπάνια απλωτά), συχνά μικρότερα από τα εξωτερικά. Στύλος με 3 πεταλοειδείς διακλαδώσεις κάθε μία από τις οποίες επικαλύπτει τον στήμονα και τον όνυχα του ενός εκ των εξωτερικών πετάλων, και φέρει ένα μεμβρανώδες πτερυγιόμορφο στίγμα στο κατώτερο μέρος.

 

1.	Φυτά με βολβό, φύλλα όχι συμμετρικά.....I.planifolia
1α.	Φυτά με ρίζωμα, φύλλα συμμετρικά.....	2
2.	Εξωτερικά πέταλα λεία, ή χνοώδη με μονοκύτταρες τρίχες.....	3
2α.	Εξωτερικά πέταλα με πώγωνα πολυκύτταρων τριχών.....	7
3.	Σωλήνας υπανθίου 50-200 χιλ.....I.unguicularis
3α.	Σωλήνας υπανθίου έως 20 χιλ.....	4
4.	Βλαστός έντονα πιεσμένος, με 2 πτερύγια, άνθη με φρουτώδες άρωμα…..(*).I.graminea
4α.	Βλαστός κυλινδρικός ή μόλις πιεσμένος, χωρίς πτερύγια, άνθη χωρίς φρουτώδες άρωμα.....
5.	Ανώτερο μέρος ωοθήκης άγονο, σχηματίζοντας στενό ράμφος 12-40 χιλ.....	6
5α.	Ανώτερο μέρος ωοθήκης γόνιμο, χωρίς ράμφος.....I.pseudacorus
6.	Βλαστός 30-90 εκ., φύλλα βάσεως 6-20 χιλ. πλάτους, άνθη κίτρινα ή λευκά, χωρίς ιώδη απόχρωση…..I.orientalis
6α.	Βλαστός έως 35 εκ., φύλλα βάσεως 2-6 χιλ. πλάτους.....I.sintenisii
7.	Βλαστός απλός ή απουσιάζει.....	8
7α.	Βλαστός διακλαδισμένος (μερικές φορές από το επίπεδο του εδάφους.....	10
8.	Και οι δυο σπάθες με οξεία τρόπιδα.....	9
8α.	Σπάθη κυκλική, ή εξωτερικά μόλις τροπιδοφόρα, Φύλλα έως 8 εκ.×9 χιλ., έντονα δρεπανοειδή.....I.pumila ssp.attica
9.	Σωλήνας υπανθίου ίσα με τα τμήματα του περιανθίου.....I.suaveolens
9α.	Σωλήνας υπανθίου πολύ μικρότερ από τα τμήματα του περιανθίου.....I.reichenbachii
10.	Σπάθες βρακτίων εντελώς ποώδεις, εκτός από πολύ στενό μεμβρανώδες περιθώριο.....I.variegata
10α.	Σπάθες βρακτίων μεμβρανώδεις στο ανώτερο ½.....	11
11.	Κατώτερα άνθη ± επιφυή έγκλειστα στο υποβαστάζον βράκτιο έως την άνθηση.....I.albicans
11α.	Κατώτερα άνθη πάνω σε ευδιάκριτες διακλαδώσεις, προεξέχοντα του βρακτίου πριν την άνθηση.....	12
12.	Ύψος 25-55(-60) εκ., φύλλα 8-25(-40)×0,5-2(-2,5) εκ., βράκτια και βρακτίδια ελλειπτικώς οωειδή, με μικρή τρόπιδα, κάψα 2,5-4×1,8-2,5 εκ., κρεμάμενα τμήματα περιανθίου κυανά λεβάντας στην βάση, σκοτεινά  ιώδη στο ανώτερο μισό, όρθια τμήματα κυανοϊώδη έως ωχροκυανά με αμοιχτόχρωμες φλεβώσεις.....I.hellenica
12α.	Ύψος (-40)60-120 εκ., φύλλα 30-80(-40)×2,5-4,5 εκ., βράκτια και βρακτίδια ελλειπτικώς οωειδή, με τρόπιδα, κάψα 3-5,5×2-3,2 εκ., κρεμάμενα τμήματα περιανθίου ομοιόμορφα ιώδη αλλά όχι όπως το προηγούμενο είδος.....I.germanica

 

Romulea

Κορμοβολβός συνήθως ασύμμετρος, πλάγια πιεσμένος. Χιτώνες καστανοί, σκληροί, ομαλοί. Φύλλα εμφανίζονται πριν τα άνθη, της βάσεως συνήθως 2, δίστιχα, 4-αυλακωτά, όρθια, περιεστραμμένα ή κυρτά. Φύλλα βλαστού αρκετά συνήθως βραχύτερα. Κύριος βλαστός συνήθως υπόγειος στην άνθηση. Ποδίσκοι κυρτοί μετά την άνθηση, ο καθένας στην μασχάλη ενός φύλλου του βλαστού. Βράκτια ποώδη ή με υαλώδες περιθώριο, βρακτίδια ποώδη έως εντελώς μεμβρανώδη. Περιάνθιο κανονικό, σωλήνας βραχύς, με τμήματα ίσα ή σχεδόν ίσα. Ανθήρες εξωτερικά του νήματος. Στύλος νηματοειδής με 3 διμερείς διακλαδώσεις. Καρπός κάψα. Σπέρματα πολυάριθμα.

 

1.	Άνθη 15-30 χιλ. μήκους.....	2
1α.	Άνθη μέχρι 18 χιλ. μήκους.....	4
2.	Στίγματα βαθειά δισχιδή, στήμονες μικρότεροι του υπέρου…..	3
2α.	Στίγματα δίλοβα, στήμονες μεγαλύτεροι του υπέρου…..R.columnae ssp.rollii
3.	Σωλήνας υπανθίου 4-8 χιλ., χοανοειδής, άνθη όλα λευκά ή περιστασιακά ροδοϊώδη εσωτερικά, κίτρινα στο κατώτερο 1/3, εξωτερικά τμήματα περιανθίου πορφυροκαστανά από κάτω, στίγμα λευκό, πάνω από την κορυφή των κίτρινων ανθήρων.....R.bulbocodium
3α.	Σωλήνας υπανθίου 9-17 χιλ., στενός, άνθη συνήθως σκούρα ερυθροϊώδη με κίτρινο φάρυγγα, νήματα στημόνων λεία, στύλος πορφυρός με ανοιχτόχρωμο στίγμα…..R.tempskyana	5
4.	Φάρυγγας περιγονίου ιώδης, μελανέρυθρος…..R.linaresii
4α.	Φάρυγγας περιγονίου κίτρινος.....
5.	Φάρυγγας & νήματα στημόνων χνουδωτά, άνθη συνήθως  ανά 2-3.....R.ramiflora
5α.	Φάρυγγας & νήματα στημόνων λεία, άνθη συνήθως μονήρη…..R.columnae