ORCHIDACEAE

 

ORCHIDACEAE

Φύλλα:ακέραια, σπειροειδώς τοποθετημένα ή σπάνια αντίθετα, κολεόμορφα, χωρίς ευκρινή μίσχο, πάνω στα ριζώματα και συν βάση των ετήσιων βλαστών μετατρέπονται σε κολεούς.

Βλαστός:όρθιος, με επάκριο στάχυ ή απλό βότρυ.

Άνθη:ζυγόμορφα, επίγυνα, ερμαφρόδιτα. Μέλη περιανθίου σε 2 σπονδύλους των 3 τμημάτων, εξωτερικά τμήματα σχεδόν ίσα, πεταλόμορφα, εσωτερικά τμήματα με 2 πλευρικά μέλη, τα οποία είναι συχνά όμοια με τα εξωτερικά και 1 κεντρικό μέλος (γλωσσίδιο/labellum) το οποίο είναι συνήθως μεγαλύτερο διαφορετικό σε μέγεθος κατευθύνεται προς τα κάτω, εξ’ αιτίας της περιεστραμμένης κατά 180⁰ ωοθήκης, και συχνά με νεκταριοφόρο πλήκτρο, συχνά διαιρείται από ένα συνεσδιγμένο θολωτό μέρος το οποίο ονομάζεται υποχείλο και ένα επίπεδο κατώτερο το οποίο ονομάζεται επιχείλιο. Η κεντρική περιοχή του γλωσσιδίου (ιδιαίτερα εμφανής στο γένος Ophrys) που συνήθως φέρει κηλίδα διαφορετικού χρώματος ονομάζεται speculum

Στήμονες: 1 ή 2, oι ανθήρες του(των) στήμονα(-νων) συμφύονται με το στίγμα του στύλου οπότε σχηματίζεται μια στήλη το γυνοστήμιο(coloumn). Οι γυρεόσακκοι αποτελούν γυρεομάγματα (pollinia) ροπαλόμορφα(caudicle).

Στύλοι:1, στίγματα 3, τα 2 γόνιμα, συχνά συγκλίνοντα, το άγονο μεσαίο επεκτείνεται σε ράμφος (rostellum) ανάμεσα στους ανθήρες και τα γόνιμα στίγματα, στο ράμφος (rostellum) συχνά δημιουργούνται 1 ή 2 κολλώδη συσσωματώματα (viscidia) τα οποία ενώνονται με τα γυρεομάγματα, τα κολλώδη συσσωματώματα μερικές φορές περικλείονται σε 1(2), απλές ή δίλοβες, μεμβρανώδεις αποφύσεις (bursicles) του ράμφους.

 

1.	Φυτά χωρίς πράσινα φύλλα, βλαστός όχι πράσινος.....		2
1α.	Φυτά με πράσινα φύλλα ή πράσινα βρακτιόμορφα λέπια σε πράσινο βλαστό.....		5
2.	Πλήκτρο μεγάλο, λείο.....		3
2α.	Πλήκτρο πολύ βραχύ ή απουσιάζει.....		4
3.	Γλωσσίδιο ακέραιο, κατευθυνόμενο προς τα κάτω.......Limodorum abortinum
3α.	Γλωσσίδιο 3-λοβο, κατευθυνόμενο προς τα πάνω.....Epipogium aphyllum
4.	Βλαστός με πολυάριθμα λέπια, γλωσσίδιο περίπου διπλασίου μεγέθους από τα άλλα μέλη του περιανθίου.....Neottia nidus-avis
4α.	Βλαστός με 2-4 λέπια, γλωσσίδιο περίπου ίσου μήκους με τα υπόλοιπα μελη του περιανθίου.....Corallorhiza trifida
5.	Άνθη χωρίς πλήκτρο.....		6
5α.	Άνθη με πλήκτρο.....		13
6.	Γλωσσίδιο μεγάλο, διογκωμένο κυστοειδώς.....Cypripedium calceolus
6α.	Γλωσσίδιο μη ανώμαλο ή διογκωμένο κυστοειδώς.....		7
7.	Γλωσσίδιο με ευδιάκριτα χρωματισμένη και σχηματισμένη κεντρική περιοχή....Ophrys
7α.	Γλωσσίδιο όχι όπως πιο πάνω.....		8
8.	Γλωσσίδιο διηρημένο με σύσφιξη σε θολωτό υποχείλιο και επίπεδο επιχείλιο τμήμα.....		9
8α.	Γλωσσίδιο όχι ευκρινώς διηρημένο με σύσφιξη σε υποχείλιο και επιχείλιο τμήμα .....		11
9.	Φυτά με κονδύλους, επιχείλιο τμήμα κρεμαστό…..Separias
9α.	Φυτά με ριζώματα ή παραφυάδες, επιχείλιο τμήμα όχι κρεμαστό…..
	a.	Εξωτερικά τμήματα περιανθίου έως 4 χιλ....Goodyera repens
	aa.	Εξωτερικά τμήματα περιανθίου τουλάχιστον 7 χιλ....	10
10.	Άνθη απλωτά ή κρεμαστά, μισχοφόρα, σε ένα ± μονόπλευρο στάχυ, γυνοστήμιο όχι μεγαλύτερο του πλάτους του…..Epipactis
10α.	Άνθη σχεδόν όρθια, επιφυή ή σχεδόν επιφυή, όχι σε μονόπλευρο στάχυ, γυνοσυνοστήμιο μακρύτερο από το πλάτος του.....Cephalanthera
11.	Άνθη λευκά, τοποθετημένα σε 2-3 σπειροειδείς σειρές ή σε μονόπλευρο στάχυ .....Spiranthes spiralis
11α.	Άνθη κιτρινωπά, πρασινωπά ή πορφυρά ποτέ σε σπειροειδείς σειρές ή σε μονόπλευρο στάχυ.....		12
12.	Γλωσσίδιο δίλοβο, φυτά με ριζώματα…..Listera
12α.	Γλωσσίδιο 3-λοβο, μεσαίος λοβός μερικές φορές διμερής, φυτά με 1 ή 2 κονδύλους…..Aceras anthropophorum
13.	Γλωσσίδιο με μεσαίο λοβό πολύ μεγαλύτερο των πλευρικών και συνήθως σπειροειδώς συστρεφόμενο…..		14
13α.	Γλωσσίδιο ακέραιο ή με μεσαίο λοβό όχι πολύ μεγαλύτερο των  πλευρικών, και όχι σπειροειδώς συστρεφόμενο.....		15
14.	Βράκτια ίσα ή βραχύτερα των ανθέων, εξωτερικά μέλη περιανθίου ενωμένα σε κρανοειδές σχήμα…..Himantoglossum
14α.	Βράκτια προεξέχοντα των ανθέων, εξωτερικά μέλη περιανθίου ορθίως  απλωτά, όχι ενωμένα σε κρανοειδές σχήμα.....Barlia robertiana
15.	Γλωσσίδιο διηρημένο με σύσφιξη σε θολωτό υποχείλιο και επίπεδο επιχείλιο τμήμα.....Cephalanthera
15α.	Γλωσσίδιο όχι διηρημένο με σύσφιξη σε υποχείλιο και επιχείλιο τμήμα.....		16
16.	Γλωσσίδιο ακέραιο ή λεπτώς οδοντωτό.....		17
16α.	Γλωσσίδιο 3-5-λοβο ή 3-οδοντωτό στην κορυφή.....		21
17.	Πλήκτρο έως 2 χιλ.....Nigritella nigra
17α.	Πλήκτρο μεγαλύτερο των 2 χιλ.....		18
18.	Άνθη πρασινόλευκα.....Platanthera
18α.	Άνθη λευκά ή ρόδινα έως πορφυρά ή καστανωπά, όχι πρασινόλευκα.....		19
19.	Πλήκτρο 25-30 χιλ.....Platanthera
19α.	Πλήκτρο μικρότερο των 25 χιλ.....		20
20.	Βράκτια μεμβρανώδη.....Orchis
20α.	Βράκτια, τα κατώτερα, ποώδη.....Dactylorhiza
21.	Πλήκτρο μεγαλύτερο των 10 χιλ.....		22
21α.	Πλήκτρο όχι μεγαλύτερο των 10 χιλ.....		25
22.	Πλήκτρο 1 χιλ. πλάτους.....		23
22α.	Πλήκτρο μεγαλύτερο του 1 χιλ. πλάτους.....		24
23.	Γλωσσίδιο αβαθώς 3-λοβο χωρίς κερατοειδείς αποφύσεις στη βάση του......Gymnadenia conopsea
23α.	Γλωσσίδιο βαθειά 3-λοβο, με 2 κερατοειδείς αποφύσεις στη βάση.....Anacamptis pyramidalis
24.	Βράκτια όλα μεμβρανώδη.....Orchis
24α.	Βράκτια τα κατώτερα, ποώδη.....Dactylorhiza
25.	Γλωσσάριο 3-οδοντωτό στην κορυφή, πλευρικοί οδόντες παράλληλοι  και πολύ μεγαλύτεροι από τον μεσαίο.....Coleoglossum viride
25α.	Γλωσσάριο 3-5-λοβο, πλευρικοί οδόντες όχι παράλληλοι.....		26
26.	Βράκτια όλα μεμβρανώδη.....		27
26α.	Βράκτια, τα κατώτερα ποώδη.....		28
27.	Πλευρικοί λοβοί γλωσσιδίου γραμμοειδείς.....Neotinea maculata
27α.	Πλευρικού λοβοί γλωσσιδίου επιμήκεις, ωοειδείς ή ρομβοειδείς.....Orchis
28.	Τμήματα περιανθίου τουλάχιστον 3 χιλ.....Dacrylirhiza
28α.	Τμήματα περιανθίου έως 3 χιλ.....Gymnadenia conopsea

Aceras anthropophorum (συν.Orchis anthropophora)

Φύλλα πολυάριθμα, προμήκη, όρθια καταρχάς, απλωτά αργότερα. Άνθη κιτρινοπράσινα με χείλη ερυθρά, πολυάριθμα σε μακρό, στενό, πυκνό στάχυ. Βράκτια βραχύτερα της ωοθήκης. Περιγόνιο με φύλλα απλωτά, επάλληλα που σχηματίζουν ένα είδος περικεφαλαίας, τα 2 κατώτερα πολύ βραχύτερα των υπολοίπων 3. Γλωσσάριο χωρίς πλήκτρο, κρεμάμενο, μακρύτερο της ωοθήκης, με 3 λοβούς γραμμωτούς, σχεδόν παράλληλους από τους οποίους ο μεσαίος δισχιδής στην κορυφή σε 2 επιμήκεις λοβούς με ακίδα συνήθως στη βάση του κόλπου. Γυνοστήμιο χωρίς ράμφος. Γυρεομάγματα 2 συμφυή στη βάση σε ένα αδένα σε κοινή κοιλότητα.

Anacamptis pyramidalis

Βλαστός όρθιος, 20-60 εκ. Φύλλα αρκετά τα κατώτερα επιμήκη-λογχοειδή, οξέα, ανώτερα μικρότερα, αποξυσμένα, βαθμιαίως μεταβαίνοντα στα βράκτια. Ταξιανθία πυκνός, κωνικός στάχυς με ερυθρά-μωβ άνθη. Βράκτια γραμμοειδώς λογχοειδή, οξέα, πλευρικά απλωτά,  μεσαίο συγκλίνων με τα εσωτερικά μέλη του περιανθίου προς σχηματισμό καλύπτρας. Γλωσσάριο μήκους 6 χιλ. ευρέως σφηνοειδές με 3 άνισους επιμήκεις, ακέραιους λοβούς. Πλήκτρο νηματοειδές, ίσο ή υπερβαίνων την ωοθήκη. Γόνιμα στίγματα τοποθετημένα στους αποστρογγυλωμένους πλευρικούς λοβούς της στήλης του γυνοστημίου οι οποίοι συνεχίζονται προς τα κάτω ως "σηματοδέκτες". Το γένος ήταν αρχικά μονοτυπικό, αλλά πολλά από τα είδη που παραδοσιακά ανήκαν στην Orchis μεταφέρθηκαν στην Anacamptis Rich. (Bateman et. al., 1997). Οι Anacamptis ξεχωρίζουν εύκολα από τις Orchis, διότι έχουν φυλλάρια σε όλο το μήκος του ανθοφόρου βλαστού (σε αντίθεση με τις Orchis, που έχουν μόνο 1-2 φύλλα από τον κεντρικό ρόδακα να αγκαλιάζουν τη βάση του βλαστού).

Barlia robertiana (συν.Himantoglossum robertianum)

Βλαστός, ισχυρός, λείος. Κατώτερα φύλλα ωοειδώς ελλειπτικά, αμβλέα, μικρόαιχμα, τα ανώτερα μικρότερα, βρακτιόμορφα. Στάχυς, ωοειδώς κυλινδρικός, πολυανθής. Άνθη εύοσμα. Εξωτερικά τμήματα περιανθίου κοίλα, πορφυρά, εσωτερικά συγκλίνοντα, λίγο βραχύτερα από τα εξωτερικά, πράσινα με πορφυρές κηλίδες. Γλωσσίδιο λεπτώς οδοντωτό, ροδινοϊώδες, πράσινο ή λευκό, με πορφυρή κηλίδα στο κέντρο, πλευρικοί λοβοί γραμμοειδείς, δρεπανοειδείς, μεσαίος λοβός 1,5 φορά μεγαλύτερος των πλευρικών, διηρημένος κατά το 1/2 σε 2 αποκλίνοντα τμήματα. Πλήκτρο βραχύ, ισχυρό, κωνικό.

Cephalanthera

Βλαστός όρθιος, αδιακλάδιστος, φυλλώδης, με 1–πολλούς κολεούς στην βάση. Άνθη λίγα, μεγάλα, σχεδόν όρθια, επιφυή ή σχεδόν επιφυή, σε χαλαρό στάχυ, εύοσμα. Τμήματα περιανθίου όμοια, συνήθως συγκλίνουν δίνοντας ένα κωδωνοειδές άνθος. Γλωσσίδιο συνεσφιγμένο ανάμεσα στο σχεδόν όρθιο, κοίλο υποχείλιο τμήμα και το ευθύ επιχείλιο που έχει κυρτή προς τα πίσω κορυφή και 3-9 διαμήκεις νευρώσεις επάνω, πλήκτρο απουσιάζει ή είναι πολύ μικρό. Γυνοστήμιο μακρύ, όρθιο. Ράμφος, κολλώδη συσσωματώματα και μεμβρανώδεις αποφύσεις απόντα.

1.	Πλήκτρο υπάρχει, βραχύ…..	2
1α.	Πλήκτρο απουσιάζει…..	3
2.	Εξωτερικά τμήματα περιανθίου έως 20 χιλ., πλήκτρο 1-2 χιλ., επιχείλιο τμήμα γλωσσιδίου με 3-6 νευρώσεις…..C.cucullata
2α.	Εξωτερικά τμήματα περιανθίου τουλάχιστον 25 χιλ., πλήκτρο 3-4 χιλ., επιχείλιο τμήμα γλωσσιδίου με 7-9 νευρώσεις…..C.epipactoides
3.	Άνθη ρόδινα ή πορφυρά, επιχείλιο οξύ…..C.rubra
3α.	Άνθη λευκά, επιχείλιο αμβλύ…..	4
4.	Κατώτερα φύλλα ωοειδή έως ωοειδώς λογχοειδή, βράκτια προεξέχοντα της ωοθήκης, εξωτερικά τμήματα περιανθίου πολύ αμβλέα…..C.damasonium
4α.	Κατώτερα φύλλα λογχοειδή, βράκτια πολύ βραχύτερα από την ωοθήκη, εξωτερικά τμήματα περιανθίου με μικρή οξεία κορυφή…..C.longifolia

Coeloglossum viride

Βλαστός μήκους 10-30 εκ. μάλλον εύρωστος. Φύλλα 2-5, τα κατώτερα ευρέως ελλειπτικώς ωοειδή, οξέα. Στάχυς μάλλον χαλαρός με 8-18 άνθη. Βράκτια πράσινα, τα κατώτερα σχεδόν ισομήκη με τα άνθη. Άνθη πρασινωπά ή καστανοπράσινα μάλλον αφανή. Εξωτερικά μέλη περιανθίου χαλαρώς συνεχόμενα σε καλύπτρα. Εσωτερικά πλευρικά μέλη περιανθίου γραμμοειδή, περισσότερο ή λιγότερο αποκρυπτόμενα από τα εξωτερικά. Γλωσσάριο κρεμάμενο, επίμηκες με παράλληλες πλευρές, 3-λοβο με στενώς επιμήκεις πλευρικούς λοβούς και βραχύ μεσαίο. Πλήκτρο σακοειδές. Ωοθήκη χωρίς ποδίσκο, περιεστραμμένη, λεία.

Corallorhiza trifida

Κιτρινοκάστανο σαπρόφυτο με πολυδιακλαδιζόμενο κοραλλιοειδώς σαρκώδες ρίζωμα. Ρίζες ελλείπουσες. Ανθοφόρος βλαστός λεπτός, όρθιος, με 2-4 κολεώδη λέπια. Ταξιανθία χαλαρός βότρυς με 4-12 άνθη. Βράκτια πού μικρά. Άνθη κρεμάμενα. Εξωτερικά πλευρικά μέλη περιανθίου γραμμοειδώς λογχοειδή και κυρτούμενα προς τα κάτω κοντά στο γλωσσάριο, μεσαίο πλατύτερο και ± συνεχόμενο με τα εσωτερικά πλευρικά μέλη, όλα κιτρινοπράσινα με ερυθροπόρφυρες κηλίδες. Γλωσσάριο επίμηκες, λευκωπό, με άλικες γραμμές ή στίγματα. Πλήκτρο πολύ βραχύ ή ελλείπων. Απαντά σε δάση οξιάς και σκιερές θέσεις. Άνθηση 6-7.

Cypripedium calceolus

Πολυετές 20-50 εκ. χνουδωτό με ρίζωμα έρπον ινώδες. Φύλλα 3-5 κατά μήκος του βλαστού, ωοειδή-λογχοειδή, περίβλαστα μα ανάγλυφες νευρώσεις. Άνθη μεγάλα συνήθως 1 επάκριο, σπάνια 2 κρεμαστά, με ποδίσκο μακρύ ο οποίος φύεται από φυλλόμορφο βράκτιο. Περιγόνιο καστανέρυθρο με πλάγια σέπαλα συμφυή προς ένα δισχιδές στο κάτω μέρος του γλωσσαρίου, το ανώτερο πλατύτερο. Πέταλα λογχοειδή-οξύληκτα στενότερα του ανωτέρου σέπαλου. Γλωσσάριο ογκώδες χωρίς πλήκτρο, κιτρινωπό με πορφυρές γραμμές. Πιθανή η εξαφάνισή του από την χώρα μας.

Dactylorhiza

Κόνδυλοι 2-3, συνήθως παλαμοσχιδώς 3-5-μερείς. Βλαστός έως 60 εκ., φύλλα συνήθως με σκοτεινές κηλίδες στο έλασμα, ωοειδώς λογχοειδή, σε ρόδακα, σπάνια φθάνουν μέχρι την ταξιανθία. Τμήματα περιανθίου ελεύθερα, ίσα, ή τα εσωτερικά μικρότερα, απλωτά ή κυρτά προς τα κάτω, σπάνια συγκλίνοντα. Γλωσσίδιο οριζόντιο ή λίγο κυρτό. Πλήκτρο υπάρχει. Κατώτερα βράκτια ποώδη. Ράμφος 3-λοβο, μεσαίος λοβός βραχύς, λεπτός και επίπεδος. Στήλη μάλλον βραχεία. Γυνοστήμιο προεξέχων, μορφής ράμφους. Κολλώδη συσσωματώματα μονήρη, ημισφαιρικά ή ελλειψοειδή. Δύσκολο ταξινομικά γένος, με τα περισσότερα είδη να θεωρούνται υβριδογενή, λόγω της ιδιάιτερης ευκολίας με την οποία υβδριδίζει το είδος.

1.	Όλα τα μέλη του περιανθίου συγκλίνουν σε κράνος.....D.iberica
1α.	Πλευρικοί λοβοί περιανθίου δεν συμμετέχουν στον σχηματισμό κράνους.......		2
2.	Κόνδυλοι λίγο 2-4-μερείς ή οδοντωτοί στην κορυφή, σπάνια ακέραιοι…..D.sambucina
	a.	Πλήκτρο οριζόντιο βραχύτερο ή ίσο με την ωοθήκη.....D.sambucina
	aa.	Πλήκτρο κυλινδρικό, κυρτούμενο προς τα πάνω, μεγαλύτερο από την ωοθήκη.....D.romana
2α.	Κόνδυλοι βαθειά 2-5-μερείς…..		3
3.	Πλευρικά εξωτερικά μέλη περιανθίου απλωτά, βλαστός συνήθως πλήρης…..
	a.	Φυτά λεπτοφυή, 20-55 εκ. ύψους, φύλλα χωρίς σκοτεινές κηλίδες. Άνθη ± ομοιόρφα χρωματισμένα με ερυθροδόδινο.....D.kalopissii
	aa.	Φυτά εύρωστα, 40-80 εκ. ύψους, κατώτερα φύλλα συνήθως με αρκετές σκοτεινές κηλίδες. Γλωσσίδιο με έντονα μοτίβα σπό ιώδεις κηλίδες και ραβδώσεις.....D.saccifera
3α.	Πλευρικά εξωτερικά μέλη περιανθίου σχεδόν όρθια, βλαστός συνήθως κοίλος…..incarnata group
	α.	κατώτερα φύλλα βραχύτερα από το 4-πλάσιο του πλάτους τους, συνήθως         πλατύτερα στο μέσον ή στο κάτω μισό, ± ελλειψοειδή.....D.cordigera
	αα.	κατώτερα φύλλα μακρύτερα από το 4-πλάσιο του πλάτους  τους σταδιακά         λεπτυνόμενα προς τη βάση.....	β
	β.	γλωσσίδιο 5-7,5(-9) χιλ., εξωτερικά μέλη περιανθίου 5-6(-9) χιλ.....D.incarnata
	ββ.	γλωσσίδιο 5,5-16 χιλ., εξωτερικά μέλη περιανθίου (6-)7-13 χιλ.....D.cordigera

Epipactis

Βλαστός φυλλώδης. Άνθη με ποδίσκο, απλωτά ή κρεμαστά, σε ± μονόπλευρους στάχεις. Τμήματα περιανθίου ελεύθερα, απλωτά ή συγκλίνοντα, τα εσωτερικά παρόμοια με τα εξωτερικά αλλά μικρότερα. Γλωσσίδιο με ημισφαιρικό υποχείλιο τμήμα, χωρισμένο με στενή σύσφιξη από το επίπεδο προς τα εμπρός κατευθυνόμενο επιχείλιο τμήμα, με φυμάτια ή αυλακώσεις στη βάση, πλήκτρο απουσιάζει. Γυνοστήμιο βραχύ. Ράμφος συνήθως μεγάλο και σφαιρικό, μερικές φορές απουσιάζει. Κολλώδη συσσωματώματα απουσιάζουν, μεμβρανώδεις αποφύσεις ράμφους απουσιάζουν. η ταξινόμηση του γένους είναι ακόμη αβέβαιη λόγω των αυτόγαμων ειδών που έχουν περιγραφεί. Παρακάτω παρουσιάζονται οι κλείδες από την Flora Europaea και  από το Atlas of the Aegean Flora.

 

Flora Europaea

 

1.	Υποχείλιο τμήμα γλωσσιδίου με 2 όρθιους πλευρικούς λοβούς ενωμένο με  το επιχείλιο με ένα στενό σημείο….. E.palustris
1α.	Υποχείλιο τμήμα χωρίς πλευρικούς λοβούς ενωμένο με το επιχείλιο με 1 ή περισσότερες πτυχώσεις…..	2
2.	Ράχη, ποδίσκοι και ωοθήκη πυκνώς χνοώδη…..	3
2α.	Ράχη, ποδίσκοι και ωοθήκη ± λεία έως ελαφρώς τραχέα…..	4
3.	Φύλλα 4-10 εκ., δίστιχα, άνθη βαθειά πορφυρά…..E.atrorubens
3α.	Φύλλα 1-3 εκ. σπειροειδώς τοποθετημένα, άνθη πρασινωπά με ερυθρή χροιά.....E.microphylla
4.	Φύλλα δίστιχα…..E.leptochila
4α.	Φύλλα σπειροειδώς τοποθετημένα.....
5.	Φύλλα φαιά ή πορφυρωπά, επιχείλιο του γλωσσιδίου του ιδίου μήκους και πλάτους.....E.purpurata
5α.	Φύλλα πράσινα, επιχείλιο του γλωσσισίου όχι μακρύτερο από το πλάτος του.....E.helleborine

 

Atlas of the Aegean Flora.

 

1.	Ρίζωμα μακρύ, έρπων, επιχείλιο του γλωσσιδίου εύκαμπτο, κυρτούμενο, ενώνεται με το υποχείλο σε ένα στενό σημείο, φυτά υγρών περιοχών.....E.palustris
1α.	Ρίζωμα βραχύ, επιχείλιο του γλωσσιδίου ενωμένο σταθερά με το   υποχείλιο,  όχι εύκαμπτο. Φυτά ± ξηρών περιοχών.....	2
2.	Φύλλα μικρά (1-3 εκ.). Ταξιανθίας άξονας, ποδίσκοι και ωοθήκη με πυκνό βραχύ χνούδι......E.microphylla
2α.	Φύλλα μεγαλύτερα. Ταξιανθίας άξονας, ποδίσκοι και ωοθήκη λεία ή λίγο χνοώδη.....	3
3.	Φύλλα βλαστού 2-4.....	4
3α.	Φύλλα βλστού 4-12(-15).....	5
4.	Φύλλα πορφυρωπά από κάτω. Τμήματα περιανθίου ωοειδή, σχεδόν αμβλέα....E.cretica
4α.	Φύλλα πράσινα και από τις 2 πλευρές. Τμήματα περιανθίου τριγωνικώς ωοειδή, οξύληκτα.....E.persica
5.	Κατώτερα φύλλα ευρέως ωοειδή, περίβλαστα, με ± κυματοειδή χείλη. Άνθη συγκριτικά μεγάλα και λαμπρά χρωματισμένα.....E.turcica
5α.	Κατώτερα φύλλα όχι περίβλαστα, με ευθύ περιθώριο. Άνθη πρασινωπά με πορφυρή χροιά.....E.helleborine

Epipogium aphyllum

Σαπρόφυτο χωρίς φύλλα & χλωροφύλλη. Ρίζωμα διακλαδισμένο κοραλλιοειδώς. Βλαστός εξογκωμένος πάνω από τη βάση, ημιδιαφανής, ωχρορόδινος με βραχείες ερυθρωπές ραβδώσεις, με λίγα κολεώδη λέπια. Άνθη 1-5, κρεμάμενα σε λεπτούς ποδίσκους, στραμμένα με την ανώτερη πλευρά προς τα κάτω, δηλαδή το γλωσσάριο και το πλήκτρο κατευθύνονται προς τα πάνω. Εξωτερικά μέλη περιανθίου και τα 2 πλευρικά εσωτερικά σχεδόν ίσα, κυρτωμένα προς τα κάτω, ωχροκίτρινα μέχρι ρόδινα, γραμμοειδή έως λογχοειδή. Γλωσσάριο με 2 βραχείς αποστρογγυλωμένους πλευρικούς λοβούς και ένα μεγάλο κοίλο κεντρικό λοβό. Πλήκτρο αμβλύ, παχύ. Ωοθήκη λεία.

Goodyera repens

Παραφυάδες διακλαδισμένες, λεπτοφυείς, πάνω από το έδαφος, ρίζες λείες και βραχείες. Φυτά 10-25 εκ., αδενωδώς χνοώδη, τουλάχιστον στην ταξιανθία. Κατώτερα φύλλα 3-6, ωοειδή, στενούμενα απότομα σε κολεόμορφο μίσχο, με 5 κατά μήκος και αρκετές εγκάρσιες νευρώσεις, ανώτερα φύλλα μειωμένα σε κολεούς, μερικές φορές με μικρό έλασμα. Στάχυς 3-7 εκ., λεπτοφυής, χαλαρός, μονόπλευρος, συχνά περιεστραμένος. Άνθη λευκά, αρωματικά. Τμήματα περιανθίου 3-4 χιλ., τα 3 κατώτερα σχηματίζουν θόλο.

Gymnadenia conopsea

Βλαστός όρθιος, λείος, με 2-3 καστανωπούς κολεούς στη βάση. Φύλλα 4-8, γραμμοειδώς λογχοειδή, λεπτώς οδοντωτά, τα κατώτερα ελαφρώς διπλωμένα και τροπιδοφόρα, τα ανώτερα μικρότερα με μακρά οξεία κορυφή, βρακτιόμορφα. Στάχυς κυλινδρικός, μερικές φορές πυραμιδοειδής στην αρχή, πολυανθής. Άνθη ροδίζοντα ή ερυθρίζοντα, ιώδη, σπάνια πορφυρά ή λευκά, συνήθως εύοσμα. Τμήματα περιανθίου αμβλέα, τα εξωτερικά επιμήκως ωοειδή, απλωτά ή κυρτά προς τα κάτω, το μεσαίο κοίλο, τα εσωτερικά ευρέως ωοειδή. Γλωσσίδιο ρομβοειδές, λοβοί 3 περίπου ίσοι, κυκλικοί. Πλήκτρο 11-18 χιλ., μεγαλύτερο από την ωοθήκη, κάπως τοξοειδές.

Με πλήκτρο 4-5 χιλ., όχι μεγαλύτερο της ωοθήκης....G.odoratissima

Himantoglossum

Κόνδυλοι 2, ωοειδείς έως σχεδόν σφαιρικοί, ακέραιοι. Βλαστός με πολυάριθμα φύλλα, με καστανωπές ίνες στην βάση. Άνθη σε μεγάλο στάχυ. Βράκτια ίσα ή βραχύτερα από τα άνθη. Εξωτερικά τμήματα περιανθίου ενώνονται με τα πλευρικά σχηματίζοντας θόλο. Γλωσσίδιο 3-λοβο, πολύ προεξέχων των υπόλοιπων τμημάτων του περιανθίου, ο μεσαίος λοβός πολύ προεξέχων των πλευρικών και περιεστραμένος. Πλήκτρο υπάρχει. Στήλη μάλλον βραχεία. Ράμφος στιγμάτων οξύ. Κολλώδη συσσωματώματα μονήρη, ημισφαιρικά ή ελλειψοειδή, φέρουν σε 2 γυρεομάγματα απλά.

1.	Πλήκτρο μεγαλύτερο των 6 χιλ....	2
1α.	Πλήκτρο βραχύτερο των 6 χιλ....	3
2.	Κατώτερο μέρος του γλωσσιδίου με ιώδη κηλίδα, μεσαίος λοβός 60-80 χιλ. πλευρικοί λοβοί του γλωσσιδίου ίσου μήκους με τους πλευρικού λοβούς, τριχοειδείς.....H.comperianum
2α.	Πλευρικοί λοβοί του γλωσσιδίου όχι όπως παραπάνω.....H.calcaratum
3.	Πλευρικοί λοβοί με στρογγυλεμένα άκρα, σχεδόν σχεδόν του ιδίου μήκους με τους κεντρικούς.....H.robertianum
3α.	Πλευρικοί λοβοί σαφώς βραχύτεροι των κεντρικών....	4
4.	Κεντρικός λοβός διηρημένος στην μέση κατά μήκος, σχεδόν έως το ½ του μήκους του.....H.jankae
4α.	Κεντριμός λοβός λίγο διηρημένος στο άκρον.....H.samariense

Limodorum abortivum

Βλαστός 40-80 εκ., όρθιος, ισχυρός, άκαμπτος, λέπια πολυάριθμα. Βότρυς (10-)15-33 εκ. χαλαρός, με 4-25 άνθη. Τμήματα περιανθίου 2 εκ. βιολετί, τα εσωτερικά λίγο βραχύτερα και στενότερα των εξωτερικών. Γλωσσίδιο 1,6-1,7 εκ. τριγωνικό, με κυματοειδές περιθώριο, κίτρινο με βιολετί ραβδώσεις. Πλήκτρο έως 1,5 εκ., κυλινδρικό. Φυτά με μικρότερα άνθη, αντωοειδές-σπατουλοειδές χείλος, πολύ βραχύτερο πλήκτρο και γλωσσίδιο μάλλον γραμμοειδές αναφέρονται ως L.trabutianum η ύπαρξή του στην Ελλάδα είναι αμφίβολη.

Listera

Φυτά με βραχύ ρίζωμα και λεπτοφυείς ρίζες. Φύλλα συνήθως 2, σχεδόν αντίθετα, επιφυή, που εκφύονται μόλις κάτω από το μέσον του βλαστού. Ταξιανθία ένας μάλλον χαλαρός, σταχυόμορφος απλός βότρυς. Τμήματα περιανθίου σχεδόν ίσα, απλωτά ή κάπως συγκλίνοντα. Γλωσσίδιο 2-3 φορές μεγαλύτερο των άλλων τμημάτων, βαθειά δίλοβο, σπάνια με 2 μικρούς λοβούς στην βάση, πλήκτρο απουσιάζει. Ράμφος στύλου πλατύ, επίπεδο, συσσωματώματα απουσιάζουν, μεμβρανώδεις αποφύσεις στο ράμφος απουσιάζουν.

1.	Φύλλα 5-20 εκ., απλοί βότρεις 7-25 εκ., πολυανθείς..(συν.Neottia ovata)…..L.ovata
1α.	Φύλλα 1-2,5 εκ., απλός βότρυς 1,5-6 εκ., με 4-12 άνθη..(συν.Neottia cordata).....L.cordata

Neotinea maculata

Κόνδυλοι ωοειδείς, κατώτερα φύλλα 2-4, ωοειδή περίβλαστα και 1-2 ανώτερα. Άνθη  σαρκόχρωμα σε επάκριο σταχυόμορφο βότρυ. Μέλη περιανθίου σχεδόν ισομήκη συνεστώτα σχηματίζοντα θολωτό κατασκεύασμα και γλωσσάριο ισόμηκες με αυτά, λευκό με ιώδη κεντρική περιοχή τρισχιδές με 2 μικρούς ανώτερους λοβούς και επιμήκη δισχιδή μεσαίο λοβό. Πλήκτρο βραχύ 1 χιλ. μήκους, κωνικό, κυλινδρικό. Το γένος Neotinea ήταν μονοτυπικό έως ότου οι Bateman et al. (1997) μετέφεραν τρία είδη που παραδοσιακά ανήκαν στην Orchis σε αυτό το γένος. 

Neottia nidus-avis

Κιτρινοπράσινο σαπρόφυτο. Βλαστός μήκους 20-40 εκ. μάλλον εύρωστος με αρκετά καστανωπά λέπια. Άνθη πολυάριθμα σε πυκνό σταχυοειδή βότρυ (τα 1-3 κατώτατα άνθη συνήθως περισσότερο απομακρυσμένα). Βράκτια μεμβρανώδη, βραχύτερα από την ωοθήκη. Εξωτερικά μέλη περιανθίου και 2 εσωτερικά πλευρικά σχεδόν ίσα, ωοειδώς επιμήκη, κιτρινοπράσινα, συνεχόμενα σε ανοικτή καλύπτρα. Γλωσσάριο σχεδόν διπλάσιο σε μήκος από τα μέλη του περιανθίου, κατευθυνόμενο προς τα κάτω, καστανωπό με 2 απότομους προς τα έξω κυρτωμένους λοβούς. Πλήκτρο απουσιάζει.

Τα αυτότροφα μέλη του γένους (''με πράσινα φύλλα''), ανήκαν στο γένος Listera, έως ότου ο Szlachetko (1995 στο Bateman, 2009) τα μετέφερε στην Neottia, βασισμένος σε μορφολογικές μελέτες. Η θέση αυτή έχει επιβεβαιωθεί από μελέτες με τη χρήση τεχνικών μοριακής ταξινόμησης και χαίρει γενικής αποδοχής στη βιβλιογραφία (Bateman, 2009).

Nigritella nigra (συν.Gymnadenia rhellicani)

Βλαστός 5-30 εκ., κάπως γωνιώδης, μάλλον λεπτοφυής. Φύλλα 3-20 εκ., γραμμοειδώς λογχοειδή, βραχέως οξέα ή λίγο αμβλέα, αυλακωτά, με λεπτώς οδοντωτό περιθώριο. Στάχυς βραχύς, πολυανθής, πυραμιδοειδής ή ± ευρέως κυλινδρικός. Άνθη 5-10 χιλ. Τμήματα περιανθίου λογχοειδή, βραχέως οξέα έντονα ερυθρά. Γλωσσίδιο υποτριγωνικό έως λογχοειδώς ωοειδές, με μακρά οξεία κορυφή, ακέραιο ή κάπως λεπτώς οδοντωτό. Πλήκτρο σακοειδές, αμβλύ, βιολετί ή λευκωπό.

Ophrys

Κόνδυλοι 2(-3), ωοειδείς, ακέραιοι. Φύλλα συνήθως σε ρόδακα στη βάση, μερικές φορές επίσης και στον βλαστό. Τμήματα περιανθίου ± απλωτά, άνισα, τα πλευρικά εσωτερικά μικρότερα, συχνά τριχωτά. Γλωσσίδιο ακέραιο ή 3-λοβο, συχνά κυρτό και υβώδες, μερικές φορές με επάκριο προσάρτημα το οποίο είναι συχνά κυρτό, λείο ή βελούδινο, ποικίλως χρωματισμένο, με συνήθως λεία κεντρική περιοχή (speculum), πλήκτρο απουσιάζει. Ράμφος μικρό. Τα είδη του γένους συχνά υβριδίζουν.

1.	Γυνοστήμιο κυκλικό.....		2
1α.	Γυνοστήμιο με μικρή ή μεγάλη οξεία κορυφή.....		9
2.	Πέταλα πρασινωπά ή κιτρινωπά.....		3
2α.	Πέταλα πορφυροϊώδη ή σκούρα ιώδη, τουλάχιστον στην βάση.....		5
3.	Γλωσσίδιο με επίπεδα ή λίγο κυρτά χείλη, περιφερειακή ζώνη κίτρινη, συχνά ευρεία, συνήθως λεία.....O.lutea
3α.	Γλωσσίδιο με κυρτά χείλη, περιφερειακή ζώνη καστανή ή κίτρινη, συνήθως στενή και ± βελούδινη.....		4
4.	Γλωσσίδιο με ευκρινή κατά μήκος αύλακα στην βάση, στο μεσαίο τμήμα του γλωσσιδίου δεν υπάρχει χρωματιστή λωρίδα σε σχήμα ω.....O.fusca
4α.	Γλωσσίδιο χωρίς ή με μια ασθενή αύλακα στην βάση, στο μεσαίο τμήμα του γλωσσιδίου υπάρχει χρωματιστή λωρίδα σε σχήμα ω.....O.omegaifera
5.	Γλωσσίδιο 8-10 χιλ., βαθειά 3-λοβο, οι πλευρικοί λοβοί κυρτοί με εμφάνιση διογκωμένου λοβού.....O.bombyliflora
5α.	Γλωσσίδιο μεγαλύτερο, ακέραιο ή 3-λοβο, οι πλευρικοί λοβοί (όταν υπάρχουν) όχι κυρτοί μορφής διογκωμένου λοβού.....		6
6.	Γλωσσίδιο ευρύ, ± τετραγωνικό, ακέραιο. Σέπαλα ευρέως ελλειψοειδή, ρόδινα ή περιστασιακά λευκωπά.....O.tenthredinifera
6α.	Γλωσσίδιο αντωοειδές, βαθειά 3-λοβο. Σέπαλα λογχοειδή, πρασινωπά, πορφυροϊώδη ή δίχρωμα.....		7
7.	Ραχιαία σέπαλα σχεδόν επίπεδα, ευθέα. Γλωσσίδιο με ± λεία χείλη  και μικρά, με μάλλον θαμπή και μη ευκρινή κηλίδα.....O.insectifera
7α.	Νωτιαία σέπαλα έντονα κυρτά, καρινόμορφα. Γλωσσίδιο με ευκρινή δασύτριχα χείλη και μεγάλη στιλπνή κηλίδα.....		8
8.	Μεσαίος λοβός του γλωσσιδίου μήκους όχι μεγαλύτερου από το διπλάσιο του πλάτους, μεσαίος λοβός και πλευρικοί λοβοί ± επίπεδοι.....O.speculum
8α.	Μεσαίος λοβός του γλωσσιδίου 2,5-4 φορές μακρύτερος του πλάτους του, μεσαίος λοβός και πλευρικοί λοβοί με έντονα κυρτά χείλη.....O.regis-ferdinadii
9.	Γυνοστήμιο επεκτείνεται σε κατάληξη σχήματος S. Σέπαλα 11-17 χιλ, τουλάχιστον τόσο μεγάλα όσο το γλωσσίδιο.....O.apifera
9α.	Γυνοστήμιο με βραχείς οξεία κατάληξη, δεν επεκτείνεται σε κατάληξη σχήματος S. Σέπαλα συνήθως βραχύτερα από το γλωσσίδιο.....		10
10.	Άκρο του γλωσσιδίου με μεγάλο και ευκρινές, κιτρινωπό, συχνά οδοντωτό προσάρτημα.....		11
10α.	Άκρο του γλωσσιδίου με ένα μικρό και μη εμφανές, τριγωνικό προσάρτημα.....		13
11.	Γλωσσίδιο ευρέως αντωοειδές έως τετραγωνικό, ακέραιο ή αβαθώς 3-λοβο, με πλευρικά εξογκώματα κοντά στην βάση.....O.fuciflora
11α.	Γλωσσίδιο συνήθως αντωοειδές, βαθειά 3-λοβο, πλευρικοί λοβοί συνεστώτες σε κωνικό ή κερατόμορφα εξογκώματα.....		12
12.	Νωτιαία σέπαλα επίπεδα ή λίγο καρινόμορφα. Πέταλα δασύτριχα, απλωτά ή λίγο κυρτά.....O.scolopax
12α.	Νωτιαία σέπαλα καρινόμορφα και έντονα κυρτά τόσο σχηματίζοντας μορφής οροφή πάνω από το γυνοστήμιο. Πέταλα βελούδινα, κυρτά....O.umbilicata
13.	Κηλίδα του γλωσσιδίου ενωμένη με την βάση του σε ευκρινές και ευρύ εξόγκωμα (περιστασιακά κηλίδα απουσιάζει).....		14
13α.	Κηλίδα του γλωσσιδίου σε απόσταση από την βάση του γλωσσιδίου, ή μόνον ενωμένο με ασθενείς γραμμές.....		15
14.	Γλωσσίδιο ακέραιο ή ασθενώς 3-λοβο με καστανωπό ή καστανοϊώδες.....O.sphegodes
14α.	Γλωσσίδιο ασθενώς έως βαθειά 3-λοβο,  πορφυροϊώδες, σε αντίθεση με το λευκωπό περίγραμμα της κηλίδας.....O.cretica
15.	Γλωσσίδιο βαθειά 3-λοβο, πλευρές λοβού ± συγκλίνουν σε εξογκώματα, κηλίδα συχνά λευκή.....O.reinholdii
15α.	Γλωσσίδιο ακέραιο έως ασθενώς 3-λοβο, συσσωματώματα (εάν υπάρχουν) ευκρινή διαχωρισμό από τα χείλη του γλωσσιδίου, κηλίδα ποτέ λευκή....		16
16.	Πέταλα σχεδόν λεία. Γλωσσίδιο με σκοτεινή πορφυροϊώδη κηλίδα, σκούρο βελούδινο κατά μήκος του περιθωρίου.....		17
16α.	Πέταλα δασύτριχα ή βελούδινα. Γλωσσίδιο με καστανωπό ή ελαιώδη χρωματισμό, ± δασύτριχο προς την βάση.....O.argolica
	a.	Γλωσσίδιο στο ½ προς την βάση δασύτριχο κατά μήκος των χειλέων με μακρές λευκές τρίχες.....ssp.argolica
	aa.	Γλωσσίδιο προς την βάση σε μικρή μάλλον περιοχή, δασύτριχο, με γκριζωπές έως κατανοϊώδεις τρίχες (σπάνια λευκές) τρίχες κατά μήκος των χειλέων....	b
	b.	Γλωσσίδιο ± 3-λοβο, πλατύτερο προς την βάση ή από το μέσον.....ssp.lucis
	bb.	Γλωσσίδιο ακέραιο, πλατύτερο προς την κορυφή.....	3
	c.	Κεντρικό μέρος του γλωσσιδίου βαθειά κερυθροϊώδες, το ακραίο σημείο 0,5-1 χιλ. πλατύτερο, στιγματική κοιλότητα λευκωπή με ερυθροκαστανές γραμμές.....ssp.aegaea
	cc.	Κεντρικό μέρος του γλωσσιδίου (κίτρινο-)καστανό έως ελαιοπράσινο,  το ακραίο σημείο 1-2 χιλ. πλατύτερο, στιγματική κοιλότητα καστανωπή με πιο ανοιχτόχρωμο κέντρο.....ssp.lesbis
17.	Κηλίδα μορφής οπλής αλόγου, ασπιδιόμορφο ή με 2 παράλληλες γραμμές, γλωσσίδιο όχι κυρτό προς τα πάνω....O.ferrum-equinum
17α.	Κηλίδα συνήθως ασπιδοειδής, γλωσσίδιο ± κυρτό προς τα πάνω....O.bertolonii

Orchis

Τμήματα περιανθίου ελεύθερα, ίσα, ή μερικές φορές τα εσωτερικά μικρότερα, όλα συγκλίνοντα σε κράνος ή τα εξωτερικά απλωτά ή κυρτά προς τα κάτω. Γλωσσίδιο ευθύ ή λίγο κυρτό, ακέραιο ή 3-λοβο, λείο ή θηλώδες. Πλήκτρο υπάρχει. Βράκτια μεμβρανώδη. Ράμφος 3-λοβο, με μεσαίο λοβό βραχύ, λεπτό και πλατύ. Κολλώδη συσσωματώματα σε 2 μεμβρανώδεις αποφύσεις.

1.	Τουλάχιστον τα πλευρικά εξωτερικά τμήματα του περιανθίου απλωτά ή κυρτά, το μεσαίο μερικές φορές συγκλίνει σε κράνος με τα 2 εσωτερικά τμήματα του περιανθίου.....		2
1α.	Όλα τα τμήματα του περιανθίου ± συγκλίνουν σε σχηματισμό κράνους....		10
2.	Άνθη ευρισκόμενα στην κορυφή του στάχυ ανοίγουν πρώτα..(συν.Anacamptis boryi).....O.boryi
2α.	Άνθη ευρισκόμενα στη βάση του στάχυ ανοίγουν πρώτα.....		3
3.	Φύλλα γραμμοειδή ή λογχοειδή, στενεύουν προς στην κορυφή, απλωτά..(συν.Anacamptis laxiflora)…..O.laxiflora
	a.	Μεσαίος λοβός του γλωσσιδίου συνήθως βραχύτερος από τους πλευρικούς, πλήκτρο πλατύτερο προς την κορυφή.....ssp.laxiflora
	aa.	Μεσαίος λοβός του γλωσσιδίου ίσος σε μήκος με τους πλευρικούς, πλήκτρο συνήθως στενότερο προς την κορυφή ή ομοιόμορφου πλάτους..(συν.Anacamptis palustris).....ssp.palustris
3α.	Φύλλα επιμήκη έως επιμήκως λογχοειδή ή –ωοειδή, σπάνια λογχοειδή, σταδιακά στενεύουν προς τη βάση, στρωτά ή σε ρόδακα στη βάση…..		4
4.	Πλήκτρο νηματοειδές ή γραμμοειδώς κωνικό λεπτυνόμενο προς την κορυφή....		5
4α.	Πλήκτρο κυλινδρικό ή σακοειδές.....		6
5.	Πλήκτρο γραμμοειδώς κωνικό, πλατύτερο προς τη βάση…..O.anatolica
	Πλήκτρο κυρτό προς τα πάνω, γλωσσίδιο ευκρινώς διπλωμένο μορφής φακέλου, φύλλα φαιοπράσινα με ασημένιες ανταύγειες, συχνά στικτό με ιώδες, ανθοφόρα περίοδος 2 εβδομάδες αργότερα.....(Κρήτη)....O.sitiaca
5α.	Πλήκτρο νηματοειδές, όχι πλατύτερο στη βάση…..O.quadripunctata
6.	Τα 2 πλευρικά εξωτερικά τμήματα περιανθίου ορθίως απλωτά ή απλωτώς κυρτά, πλήκτρο κατευθυνόμενο προς τα κάτω, βράκτια 5-7-νευρα…..		7
6α.	Τα 2 πλευρικά εξωτερικά τμήματα περιανθίου απότομα κυρτά προς τα κάτω,      σπάνια ορθίως απλωτά, πλήκτρο απλωτό, βράκτια 1-3-νευρα….		8
7.	Γλωσσάριο αδιαίρετο..(συν.Anacamptis collina)….O.saccata
7α.	Γλωσσάριο 3-λοβο…..O.spitzelii
8.	Άνθη ρόδινα έως πορφυρά…..O.mascula
8α.	Άνθη ανοικτοκίτρινα….		9
9.	Πλήκτρο ελαφρώς βραχύτερο της ωοθήκης, στάχυς πυκνός, φύλλα στο κατώτερο ήμισυ του βλαστού…..O.pallens
9α.	Πλήκτρο ίσο ή μεγαλύτερο της ωοθήκης, στάχυς χαλαρός έως πυκνός, φύλλα      τα περισσότερα στη βάση του βλαστού…..O.provincialis
10.	Γλωσσίδιο ακέραιο..(συν.Anacamptis papilionacea)….O.papilionacea
10α.	Γλωσσίδιο 3-λοβο…..		11
11.	Πλήκτρο απλωτό ή κάπως κυρτό προς τα πάνω…..		12
11α.	Πλήκτρο κατευθυνόμενο προς τα κάτω…..		13
12.	Πλήκτρο νηματοειδές, τα άνθη της κορυφής ανοίγουν πρώτα..(συν.Anacamptis boryi)…..O.boryi
12α.	Πλήκτρο κυλινδρικό, τα άνθη της βάσης ανοίγουν πρώτα..(συν.Anacamptis morio)…..O.morio
13.	Μεσαίος λοβός γλωσσιδίου ακέραιος ή λεπτώς οδοντωτός, χωρίς πορφυρές κηλίδες…..		14
13α.	Μεσαίος λοβός γλωσσιδίου βαθειά περίβρωτος έως δισχιδής, συνήθως με πορφυρές κηλίδες…...		15
14.	Βλαστός με 4-7 φύλλα, πλήκτρο κωνικό, λίγο κυρτό..(συν.Anacamptis coriophora)….O.coriophora
14α.	Βλαστός με κολεούς μόνον, πλήκτρο σχεδόν αγκιστροειδώς κυρτό..(συν.Anacamptis sancta)…..O.sancta
15.	Βράκτια κάπως βραχύτερα ή ίσα με την ωοθήκη, μεσαίος λοβός γλωσσιδίου  δεν καταλήγει σε αιχμηρό σημείο ανάμεσα στους λοβούς…..		17
15α.	Βράκτια πολύ βραχύτερα της ωοθήκης, μεσαίος λοβός γλωσσιδίου καταλήγει      σε αιχμηρό σημείο, οδόντα ή είναι κροσσωτός ανάμεσα στους λοβούς…..		19
17.	Εξωτερικά τμήματα περιανθίου 3-3,5 χιλ..(συν.Neotinea ustulata)…..O.ustulata
17α.	Εξωτερικά τμήματα περιανθίου 6-12 χιλ……		18
18.	Άνθη ανοικτώς ιώδη, πλήκτρο ίσο με το 1/2 της ωοθήκης..(συν.Neotinea tridentata)…..O.tridentata
18α.	Άνθη λευκά ή πρασινορόδινα, πλήκτρο κάπως μεγαλύτερο της ωοθήκης..(συν.Neotinea lactea)….O.lactea
19.	Λοβοί μεσαίου λοβού γλωσσιδίου γραμμοειδείς, με οδόντα ή κρόσσια ανάμεσά τους.....		20
19α.	Λοβοί μεσαίου λοβού γλωσσιδίου ωοειδείς ή επιμήκεις με αιχμή ή οδόντα ανάμεσά τους…..		21
20.	Φύλλα αντωοειδή, πλατειά, γλωσσάριο με πολλά πορφυρά στίγματα.....O.simia
20α.	Φύλλα λογχοειδή-επιμήκη, γλωσσάριο με λίγα πορφυρά στίγματα…..O.italica
21.	Τμήματα περιανθίου καστανοπορφυρά…..O.purpurea
21α.	Τμήματα περιανθίου ρόδινα, λευκωπά, ή κιτρινοπράσινα…..		22
22.	Γλωσσίδιο πορφυρό, λευκό στη βάση, κράνος λευκό ή πρασινορόδινο…..O.militaris
22α.	Γλωσσίδιο και κράνος κιτρινοπράσινα…..O.punctulata

Platanthera

Φύλλα λίγα, συνήθως μόνο τα κατώτερα 2-3 καλώς διαμορφωμένα, τα ανώτερα έχουν ένα μικρό, βρακτιόμορφο έλασμα ή έχουν μετατραπεί σε κολεούς. Άνθη λευκά ή πράσινα συνήθως σε αρκετά πυκνό στάχυ. Εξωτερικά πλευρικά τμήματα του περιανθίου απλωτά, τα εσωτερικά πλευρικά βραχύτερα, συγκλίνοντα με το εξωτερικό μεσαίο σε κράνος. Γλωσσάριο ακέραιο. Πλήκτρο ± κυλινδρικό. Στίγμα ακέραιο, επίπεδο, ράμφος δυσδιάκριτο.

1.	Χείλος πράσινο (Α.Αιγαίο).....P.holmboei
1α.	Χείλος όχι πράσινο, σε αρκετές περιοχές.....	2
2.	Γυρεομάγματα παράλληλα.....P.bifolia
2α.	Γυρομάγματα όχι παράλληλα.....P.chlorantha

Serapias

Κόνδυλοι 2-5, ωοειδείς έως σφαιρικοί, ακέραιοι. Φύλλα στενά, αυλακοειδή, βραχέως οξέα, ακέραια, συνήθως στίλβοντα. Άνθη σε στάχυ. Εξωτερικά μέλη περιανθίου, βραχέως οξέα, εν μέρει ενωμένα, συγκλίνοντα με το μακρόαιχμο πλευρικό εσωτερικό προς σχηματισμό κράνους. Γλωσσίδιο μεγάλο, συνεσφιγμένο στη βάση του υποχειλίου, με τους 2 ± δυσδιάκριτους πλευρικούς λοβούς που προεξέχουν του κρεμαστού επιχειλίου τμήματος. Πλήκτρο απουσιάζει. Γυνοστήμιο μακρύ.

Πριν χρησιμοποιήσετε την κλείδα, σημειώνουμε πως οι μετρήσεις αφορούν το μέσο του ανθοφόρου (όχι τη βάση ή το άκρο του) και πως ο όρος 'κουκούλα' ορίζει το σωλήνα που δημιουργούν τα σέπαλα μαζί με τα 2 πλευρικά πέταλα. Τέλος το τρίλοβο χείλος, χωρίζετε σε υποχείλειο (από τη βάση του χείλους έως και το σημείο που τελειώνουν οι πλευρικοί λοβοί) και επιχείλειο (που είναι μόνο κεντρικός λοβός).   

1.	Χείλος γλωσσιδίου με ένα στρόγγυλο κάλλο στην βάση του.....S.lingua
1α.	Χείλος γλωσσιδίου με 2 γραμμικούς κάλλους στην βάση του.....	2
2.	Βράκτια σαφώς μακρύτερα του μήκους της ωοθήκης + κουκούλας.....S.vomeracea
2α.	Βράκτια σαφώς ίσα ή βραχύτερα του μήκους της ωοθήκης + κουκούλας…..	3
3.	Επιχείλιο σχεδόν τόσο πλατύ όσο και το υποχείλιο, φύλλα χωρίς στίγματα στην βάση τους…..S.neglecta
3α.	Φυτά χωρίς τα παραπάνω χαρακτηριστικά, φύλλα χωρίς στίγματα στην βάση τους.....	4
3β.	Φύλλα χωρίς τα παραπάνω χαρακτηριστικά, φύλλα στικτά (με κοκκινωπές κηλίδες ή γραμμές στην βάση τους.....	7
4.	Επιχείλιο του γλωσσιδίου μακρύτερο των 16 χιλ.....	6
4α.	Επιχείλιο βραχύτερο των 16 χιλ....	5
5.	Ωοθήκη ίσης διαμέτρου με την κουκούλα, επιχείλο γλωσσιδίου βραχύτερο των 10 χιλ.....S.parviflora
5α.	Ωοθήκη μικρότερης διαμέτρου από την κουκούλα, επιχείλιο γλωσσιδίου 8-13 χιλ.....S.politisii
6.	Ταξιανθία πυκνή, τα άνθη πυκνά επάλληλα.....S.orientalis ssp.apulica
6α.	Ταξιανθία αραιή, τα άνθη σε απόσταση το ένα από το άλλο (Αιγαίο)....S.orientalis
7.	Επιχείλιο γλωσσιδίου στο μέγιστο πλάτος του τόσο πλατύ όσο και το υποχείλιο.....S.cordigera
7α.	Επιχείλιο γλωσσιδίου σαφώς όχι τόσο πλατύ όσο το υποχείλιο.....	8
8.	Επιχείλιο 10-18(-20) χιλ. μήκους, συνήθως έτριχο ή με ελάχιστες τρίχες στην βάση του.....S.bergonii
8α.	Επιχείλιο μακρύτερο των 18 χιλ., με έντονη παρουσία τριχών τουλάχιστον έως το μέσον....S.orientalis

Spiranthes spiralis

Βλαστός 6-20(-35) εκ.. αδενωδώς χνοώδης που φέρει 3-7 σχεδόν στρωτά στον βλαστό λογχοειδή λεπιόμορφα φύλλα. Κανονικά φύλλα ωοειδώς ελλειπτικά με μικρή οξεία κορυφή, λεία, γλαυκά, σε ρόδακα, συνήθως αποπίπτοντα στην άνθηση, αλλά το επόμενο έτος ο ρόδακας εμφανίζεται δίπλα στον ανθισμένο βλαστό. Στάχυς λεπτοφυής, με 6-20 άνθη σε σπειροειδή διάταξη. Βράκτια 6-7 χιλ. Τμήματα περιανθίου επιμήκη, λευκά, τα ανώτερα 3 συγκλίνουν και σχηματίζουν με το γλωσσίδιο σωλήνα που περικλείει το γυνοστήμιο, τα εξωτερικά πλευρικά τμήματα, απλωτά. Γλωσσίδιο κιτρινοπράσινο, με κυρτά προς τα πάνω χείλη και κυματοειδή-μικροδοντωτή κορυφή.